Anksiyete nedir?

Anksiyete, vücudun strese verdiği doğal bir tepkidir. Terleme, huzursuzluk, gerginlik hissinin yanı sıra hızlı kalp atışı, kan basıncında artma, mide bulantısı gibi fiziksel değişikliklerle karakterize edilir. Tehlikeyle karşı karşıya kalındığında hissedilen kaygı, endişe, panik, korku, dehşet gibi hayati önemi olan tepkiler enerji artışı veya odaklanma sağlayarak durumla başa çıkmaya yardımcı olabilir. Ancak bu tepkilerin süresi veya şiddeti gerçek tehlikeyle orantısız hale gelmeye başladığında anksiyete bozukluğu gelişir. Yaygın anksiyete bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, spesifik fobiler gibi çeşitli anksiyete türleri vardır. Bu bozukluklar, kişinin duyguları işleme ve davranma şeklini değiştirir.

Psikosomatik hastalıklar nelerdir? Nedenleri ve belirtileri

Anksiyetenin nedenleri kesin olarak belirlenememektedir; travmatik yaşam deneyimleri, genetik yatkınlık, beyin kimyası ve çevresel faktörlerin etkileşiminin rol oynadığı düşünülmektedir. Bazen anksiyete altta yatan bir sağlık sorunuyla bağlantılı olabilir. Anksiyete bozukluğu olan kişiler için kaygı geçici değildir, zamanla daha da kötüleşebilir. Kontrol edilmesi zor olan bu duygular günlük aktiviteleri etkileyebilir. Kaygının sorun hale geldiğinin en açık göstergesi, kişinin daha önce nispeten kolay yaptığı şeyleri yapmakta giderek zorlanmasıdır. Tedavi, kendi kendine yardım önlemlerinin yanı sıra farklı terapi, ilaç ve danışmanlığın bir kombinasyonunu içerir. Tedavinin seyri bozukluğun tipine bağlıdır.

Anksiyete nedenleri

Anksiyete bozukluklarının nedenleri karmaşıktır; genetik, beyin biyolojisi ve kimyası, stres ve çevre gibi faktörlerin bir kombinasyonu rol oynamaktadır. Aynı anda birden fazla anksiyete bozukluğu gelişebilir. Birçoğu aynı anda ortaya çıkabilir, bazıları diğerlerine yol açabilir, bazıları ise bir başkası olmadığı sürece bozukluğa yol açmayabilir. 

Farklı anksiyete türleri için risk faktörleri değişebilir, olası nedenler şunlardır:

  • Yeni durumlarla, yeni insanlarla karşılaşıldığında utangaç, içine kapanık olma gibi kişilik özellikleri
  • Aile içi şiddet, çocuk istismarı, zorbalık gibi erken çocukluk veya yetişkinlik dönemindeki travmatik deneyimler
  • Ailede anksiyete veya diğer zihinsel bozukluklar öyküsü
  • Kalp hastalığı, diyabet, KOAH ve astım gibi solunum bozuklukları, kronik ağrı, irritabl bağırsak sendromu, savaş ya da kaç hormonları üreten nadir tümörler, tiroid sorunları, artrit, aritmi gibi anksiyete ile ilişkilendirilebilecek tıbbi nedenler
  • Beynin duygu ve davranışlarla ilgili alanlarında aşırı aktivite
  • Ruh halinin düzenlenmesinde rol oynayan beyin kimyasalları serotonin ve noradrenalin dengesizliği
  • Genetik faktörler
  • Uyuşturucu-alkol kötüye kullanımı veya yoksunluğu
  • Anksiyete önleyici ilaçlardan (benzodiazepinler) çekilme
  • Bazı ilaçların yan etkisi 
  • Aile sorunları, iş stresi, mali endişeler gibi aşırı kaygıyı tetikleyen çevresel stres faktörleri

Psikolojik travma geçiren birine nasıl yardım edebilirim?

Anksiyete belirtileri

  • Kontrolden çıkmışlık hissi 
  • Yaklaşan tehlike, panik, kıyamet duygusu
  • Çarpıntı, hızlı nefes alma 
  • Terleme, titreme, yorgunluk
  • Kaygıyı kontrol etmekte güçlük 
  • Açıklanamayan ağrı ve sızılar, 
  • Baş dönmesi, nefes darlığı 
  • Sinirlilik, huzursuzluk, gerginlik 
  • Eskiden yapılan günlük aktivitelerden kaçınma
  • Odaklanma, düşünme sorunu
  • Uyumakta zorluk 
  • Gastrointestinal problemler

Anksiyete türleri farklı semptomlara sahip olabilir ve kişiye göre değişebilir. Kafein, madde bağımlılığı, belirli ilaçlar belirtileri daha da kötüleştirebilir.

 

Anksiyete türleri

Anksiyete, birkaç farklı bozukluğun önemli bir parçasıdır:

Yaygın anksiyete bozukluğu

Belirli bir olay yerine çeşitli durumlar ve sorunlar hakkında kaygı hissetmeye neden olan uzun vadeli bir durumdur. Genellikle diğer anksiyete bozuklukları veya depresyon ile birlikte ortaya çıkar. YAB'si olan kişiler, sağlık, para, iş, aile gibi günlük sorunlar hakkında aşırı endişelenirler ve genellikle en son ne zaman rahatladıklarını hatırlamazlar. Kaygı gerçek durumla orantısızdır, kontrol edilmesi zordur. Kolay irkilirler, konsantrasyon ve uyku sorunları vardır; baş ağrısı ve kas ağrıları yaşayabilirler. Erkeklere göre kadınlarda daha yaygındır.

Duygusal tetikleyiciler nelerdir? Nasıl sakin kalabilirsiniz?

Panik bozukluk

Panik bozukluğu olan kişilerde, panik atak denilen, ani başlayan, birkaç dakika veya daha uzun süren, tekrarlayan korku nöbetleri vardır. Panik atak sırasında nefes alamıyor veya kalp krizi geçiriyormuş gibi hissederler. Kontrol kaybından korkarlar, gerçek dışılık duygusu hissederler. Nefes darlığı, göğüs ağrısı, çarpıntı görülebilir. Panik atak geçiren herkes panik bozukluk geliştirmez. Ancak ataklar uyarı vermeden tekrarlıyorsa ve herhangi bir zamanda başka bir atak geçirme korkusu yaratıyorsa, büyük olasılıkla panik bozukluktur. Kadınlarda daha yaygındır.

Spesifik fobiler

Fobisi olan insanlar, örümcekler, uçmak, kalabalık yerlere gitmek, sosyal ortamlarda bulunmak gibi gerçek tehlike oluşturmayan veya çok az tehlike arz eden şeylerden aşırı şekilde korkarlar. Fobiler bazı insanlarda panik ataklara neden olabilir.

Sosyal anksiyete bozukluğu / sosyal fobi

En yaygın anksiyete bozukluğu türlerindendir. Başkaları tarafından izlenme, yargılanma, olumsuz olarak görülme endişesiyle yüksek düzeyde kaygı ve korku hissine neden olur. Bu korku işi, okulu, diğer günlük aktiviteleri etkileyebilir. Sosyal fobisi olan kişiler, başkalarıyla konuşmakta zorlanırlar, sosyal durumlardan kaçınma eğilimindedirler. Genellikle utangaç, içlerine kapanıktırlar. Yeni insanlarla tanışmak, flört etmek, sınıfta bir soruyu yanıtlamak gibi sosyal durumlarda endişe veya korku hissederler. Tedavi olmadan, uzun yıllar veya ömür boyu sürebilir ve kişinin tam potansiyeline ulaşmasını engelleyebilir. 

Agorafobi

Kapana kısılmış, çaresiz, utanmış hissetmeye ve paniklemeye neden olabilecek yerlerden veya durumlardan korkma ve kaçınma durumu.

Ayrılık kaygısı bozukluğu

Evden veya sevdiklerinden ayrılmayla ilgili kaygı ile karakterize edilen bir çocukluk çağı bozukluğu.

Posttravmatik stres bozukluğu nedir? Belirtileri ve teşhisi

Obsesif-kompulsif bozukluk

Belirli, tekrarlanan davranışları gerçekleştirmeye neden olan tekrarlayan mantıksız düşünceler.

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kişiye zarar veren veya kişinin başkalarına zarar verildiğine tanık olduğu travmatik bir durum (kaza, fiziksel veya cinsel saldırı, savaş tecrübesi, doğal felaketler, ağır bir hastalık vb.) sonrasında ortaya çıkan ve genellikle uzun süren bir ruh sağlığı durumudur. Bu durum yüksek oranda kaygıya da neden olur.

Anksiyete teşhisi

Anksiyete bozukluklarının teşhisinde belirtiler ve tıbbi geçmiş değerlendirildikten sonra fizik muayene yapılır. Altta yatan tıbbi durumları ekarte etmek için laboratuvar testleri istenebilir. Herhangi bir sağlık sorunu yoksa psikolojik değerlendirme yapılır.

Anksiyete testi

Anksiyete teşhisi, uzun bir fizik muayene, zihinsel sağlık değerlendirmeleri ve psikolojik anketler gerektirir. Etkili tedavinin ilk adımı, bir ruh sağlığı uzmanı tarafından teşhis konulmasıdır. Yaşanan kaygı düzeyini değerlendirmek için çeşitli kaygı testleri ve ölçekleri kullanılır.  

Klinik Psk. Burcu Göktaş

Psikoloji

Öncelikle bir öz değerlendirme anketi doldurmanız önerilir. Sonrasında doktorunuz aşağıdaki testlerden bir veya daha fazlasını kullanabilir. Bu testler, ruh hallerini, korkuları, gerilimi; fiziksel, zihinsel ve davranışsal özellikleri derecelendiren sorular içerirler.

  • Zung Kendi Kendini Derecelendirme Anksiyete Ölçeği
  • Hamilton Anksiyete Ölçeği 
  • Beck Anksiyete Envanteri 
  • Penn State Endişe Anketi
  • Yale-Brown Obsesif-Kompulsif Ölçeği