Posttravmatik (travma sonrası) stres bozukluğu nedir?

Posttravmatik (travma sonrası) stres bozukluğu (TSSB), savaş, terör saldırıları, cinsel saldırılar, zorbalık, yaralanma, sevilen birinin ani, beklenmedik ölümü veya doğal afetler gibi şiddetli veya hayatı tehlikeye atan travmatik olaylar sonrasında ortaya çıkan, uzun süreli bir psikiyatrik bozukluktur. Kişilerin olayı doğrudan deneyimlemesinin yanında başkalarının başına gelen travmatik bir olaya tanık olmak, travmatik olayın bir yakının başına geldiğini öğrenmek ve tekrarlı biçimde travmatik olayın detaylarına maruz kalmak da TSSB’ye neden olabilir. TSSB yaşayan kişiler travmatik olayın üzerinden çok uzun zaman geçmesine rağmen geçmişe dönüşler ve kabuslarla olayı yeniden yaşayabilir, şiddetli kaygı, korku, uyku problemleri gibi semptomlarla gündelik ve sosyal hayatlarını sürdürmekte zorlanabilirler. Travma sonrası stres bozukluğu tedavi edilmediğinde genellikle kişilerin hayatında uzun süreli problemlere yol açabileceği gibi sonradan depresyon gibi başka psikiyatrik problemlere de yol açabilmektedir. Bu nedenle, TSSB’ye sahip kişilerin mümkün olduğunca erken bir şekilde tedaviye başvurması önemlidir.

Posttravmatik stres bozukluğu nasıl tedavi edilir?

Posttravmatik stres bozukluğu belirtileri

Belirtiler genellikle travmatik olaydan kısa süre sonra başlar. Vakaların büyük çoğunluğu ise ilk belirtilerini 3 ay içinde geliştirir. Ancak bazı vakalarda belirtiler yıllar sonra da ortaya çıkabilir. İlk 6 ay belirti göstermeyip sonradan TSSB geliştiren kişilerde bu duruma “gecikmiş başlangıçlı TSSB” denir. Bir kişiye travma sonrası stres bozukluğu teşhisinin koyulabilmesi için kişinin aşağıdaki belirti gruplarının ilk ikisinden en az birer, son ikisindense en az ikişer belirtiyi hayatlarının akışını ve ilişkilerini bozacak derecede sıklıkla ve yoğunlukla yaşaması gerekir:

  • Travmatik olayı hatırlamak ve yeniden deneyimlemek: Kalp atışının hızlanması veya terleme gibi fiziksel belirtilerin de eşlik edebildiği, kötü rüyalar, korkutucu düşünceler, olaya ilişkin tekrarlayan anılar ve flashbackler (geriye dönüşler) ile travmayı tekrar tekrar yaşantılamak
  • Kaçınma eğilimi: Travmatik deneyimi hatırlatan duygu ve düşüncelerden, mekanlardan, olaylardan veya nesnelerden uzak durmak, konuşmaktan kaçınmak
  • Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler: Travmatik olayın önemli detaylarını hatırlama zorluğu, geleceğe dair umutsuzluk veya kendine değer verme eksikliği gibi depresif düşünceler, aile veya arkadaş ilişkilerini sürdürmede zorluk, suçluluk hissetme veya başkasını suçlama, önceden zevk alınan aktivitelere karşı ilgi kaybı, olumlu duyguları deneyimlemede güçlük ve başkalarından kopma ve yabancılaşma hissi
  • Uyarılma ve tepkisellikte değişiklikler: Aşırı uyarılmışlık, uyku bozuklukları, çok fazla içki içmek veya çok hızlı araba kullanmak gibi kendine zarar veren davranışlar, dikkat dağınıklığı, öfke patlamaları, abartılı irkilme tepkisi

Eğer bu belirtileri yaşıyorsanız ve günlük rutinlerinizi sürdürmekte zorlanıyorsanız profesyonel yardım almak konusunda tereddüt etmeyin.

Travma sonrası stres bozukluğu neden olur?

Travmatik olay sonrası beyinde stres hormonlarının aşırı üretilmesi ve bedenin sanki tehdit sürüyormuş gibi sempatik sinir sistemi denilen mekanizmayı sürekli aktif tutması posttravmatik stres bozukluğuna neden olabilir. Ancak herkes travmatik bir olay sonrası bu belirtileri yaşamaz. Olayın yaşayan kişi tarafından nasıl yorumlandığı, kişinin başa çıkma yolları, maddi, duygusal ve sosyal desteği de TSSB belirtilerinin ortaya çıkmasında rol oynayabilir.

Travma sonrası stres bozukluğu risk faktörleri

Aşağıdaki durumlar TSSB riskinde artışa neden olabilir:

  • Yoğun veya uzun süreli travma yaşamak
  • Çocukluk döneminde başka travmalar yaşamış olmak
  • Psikolojik rahatsızlık veya madde bağımlılığı geçmişine sahip olmak
  • Travmatik olaya hazırlıksız yakalanmak
  • Travmatik olay sırasında kayıp(lar) yaşamak
  • Olaydan sonra yeterince aile veya arkadaş desteği alamamak,
  • Olaydan sonra sevilen birinin kaybı, iş ya da ev kaybı gibi ekstra sorunlarla başa çıkmak
  • Askeri personel ve ilk müdahale ekipleri gibi travmatik olaylara maruz kalma riski yüksek olan işler yapmak.

Psikolojik travma geçiren birine nasıl yardım edebilirim?

Travma sonrası stres bozukluğu teşhisi

TSSB, travmatik olayın üzerinden en az 1 ay geçtikten sonra teşhis edilebilir. Eğer hastada belirli semptomlar varsa tıbbi öykü ve fizik muayene ile değerlendirmeye başlanır. Teşhiste genellikle laboratuvar testleri kullanılmamasına rağmen eğer doktor herhangi bir fiziksel hastalığı elemek istiyorsa bazı testler isteyebilir. Fiziksel bir sorun tespit edilemezse hasta bir psikiyatriste veya psikoloğa yönlendirilir.

Psikiyatristler ve psikologlar TSSB veya diğer psikiyatrik durumların teşhisi için özel olarak tasarlanmış değerlendirme ölçekleri kullanır.

DSM - 5 için Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kontrol Listesi nedir?

TSSB belirtilerinin değerlendirilmesinde ve hastalığın tanısında kullanılan, klinik olarak yararlı olarak kabul edilen birçok ölçek bulunmaktadır. Bu ölçekler tedavi için de destekleyici ve yol gösterici olabilirler. Ancak mutlaka bir profesyonel tarafından uygulanmalıdır ve her zaman tanı için yeterli olmadığı unutulmamalıdır. En yaygın olarak kullanılan ölçeklerden biri Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabındaki (DSM-5) ölçütlerdir. (Post travmatik stres bozukluğu DSM-5 tanı kriterleri).

DSM-5, ruh sağlığı ve beyinle ilgili durumlar hakkında uzmanlara ve profesyonellere yönelik tıbbi referans kitabıdır. Ölçek, travma sonrası yaşanabilecek sorunların 20 maddelik bir listesinden oluşur.

Klinik Psk. Ekin Çakır

Psikoloji

Post travmatik stres bozukluğu DSM-5 tanı kriterleri

Hasta aşağıda belirtilen durumlardan bir önceki ay ne kadar rahatsızlık duyduğunu “Hiç – çok az – orta derecede– oldukça fazla – aşırı" seçenekleri ile derecelendirir:

  1. Travmayla ilgili istenmeyen üzücü anılar
  2. Travma ile ilgili kötü rüyalar veya kabuslar
  3. Travmatik olayı yeniden yaşamak ya da gerçekten yeniden oluyormuş gibi hissetmek
  4. Travma hatırlatıldığında duygusal olarak çok üzgün hissetme
  5. Travma hatırlatıldığında terleme, kalp çarpıntısı gibi fiziksel tepkiler vermek
  6. Travmayla ilgili duygu ve düşüncelerden kaçınmaya çalışmak
  7. Size travmayı hatırlatan veya travma nedeniyle daha tehlikeli hissettiren etkinliklerden, durumlardan veya yerlerden kaçınmaya çalışmak 
  8. Travmanın önemli kısımlarını hatırlayamamak
  9. Kendinizi, başkalarını veya dünyayı daha olumsuz bir şekilde görmek (örneğin "İnsanlara güvenemem", "Ben zayıf bir insanım" gibi) 
  10. Olanlar için kendinizi veya başkalarını (sizi inciten kişi dışında) suçlamak 
  11. Korku, öfke, suçluluk veya utanç gibi yoğun olumsuz duygulara sahip olmak
  12. Daha önce zevk aldığınız etkinliklere ilginizi kaybetmek veya katılmamak
  13. Başkalarından uzak veya kopuk hissetmek
  14. Olumlu duyguları yaşamakta güçlük çekmek
  15. Başkalarına karşı daha sinirli veya agresif davranmak
  16. Daha fazla risk almak veya size veya başkalarına zarar verebilecek şeyler yapmak (örneğin, dikkatsizce araba kullanmak, uyuşturucu kullanmak, korunmasız seks yapmak)
  17. Aşırı tetikte olmak (örneğin, etrafınızda kim var diye kontrol etmek, sırtınız kapıya dönükken rahatsız olmak)
  18. Gergin olmak ya da daha kolay ürkmek (örneğin biri arkanızdan yürüdüğünde)
  19. Konsantrasyon sorunu yaşamak
  20. Uykuya dalmakta veya uykuyu sürdürmekte güçlük çekmek

Kaynaklar

  1. PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5)
  2. Post-Traumatic Stress Disorder - NIH
  3. Post-traumatic stress disorder (PTSD) Symptoms and Causes- Mayo Clinic
  4. What is Posttraumatic Stress Disorder (PTSD)? - APA
  5. Post-Traumatic Stress Disorder - Medline Plus
  6. Clinical Practice Guideline for the Treatment of Posttraumatic Stress Disorder (PTSD) in Adults (2017) - APA
  7. PTSD Scale-Self Report for DSM-5