Posttravmatik stres bozukluğu
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), ciddi bir travmatik olayın sonrasında ortaya çıkan bir tür anksiyete ve stres bozukluğudur. Trajik olaylar, doğal afetler, savaş, saldırılar, tecavüz, ciddi bir hastalık, işkence veya ölümcül kazalar gibi olaylar TSSB'ye neden olabilir. TSSB yaşayan kişi travmaya neden olan olayı tekrar tekrar yaşamak, hatırlatıcılardan kaçınmak için hayatını kısıtlamak ve kaygı, suçluluk, çaresizlik gibi pek çok olumsuz semptom yaşayabilir. Bu durum tedavi edilmezse, kişinin işlevselliğini ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Erken tanı ve tedavi, semptomların kontrol altına alınmasına ve kişinin normal bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir.
Posttravmatik stres bozukluğu tedavisi
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) her insanı farklı şekilde etkileyebilir. Bu nedenle tedavi yöntemleri de hastanın ihtiyacına göre belirlenir. Bir kişide işe yarayan bir tedavi başkasında etkili olmayabilir. Tedavinin amacı, duygusal, bilişsel ve fiziksel semptomları azaltmak, gündelik hayat akışını iyileştirmek ve kişinin travmatik olayı anlamlandırıp hayat çizgisine entegre ederek bu olayla daha iyi başa çıkmasına yardımcı olmaktır. Öncelikli tercih edilen tedavi psikoterapidir, ancak bazen, özellikle de ağır seyreden veya başka bir bozukluğun eşlik ettiği durumlarda psikoterapiyi ilaç tedavisiyle desteklemek semptomların daha hızlı düzelmesine yardımcı olabilir.
TSSB tedavide nelere dikkat etmeli?
TSSB'si olan bazı kişiler, taciz edici bir ilişki içinde olmak gibi devam eden bir travma ya da panik bozukluğu, depresyon, madde kullanımı veya intihar düşünceleri gibi travmayla birlikte görülen ek sorunlar yaşıyor olabilirler. Bu vakalarda, tedavinin etkili olabilmesi için hem travmanın hem de diğer sorunların birlikte ele alınması gerekir. Bu tip durumlarda travma tedavisinin önünde engel oluşturan başka sorunlar varsa önce bunların çözülmesi hedeflenebilir. Ayrıca aile ve arkadaş desteği de iyileşmenin önemli bir parçasıdır. TSSB mutlaka bu alanda eğitim almış deneyimli bir psikiyatrist ya da psikolog tarafından tedavi edilmelidir. Eğer ilaç reçete edilirse, ilaçların mutlaka doktorun reçete ettiği sıklıkta ve dozda kullanılması gerekmektedir. Doktor onayı olmadan tedaviyi sonlandırmamak ve herhangi bir yan etki deneyimlendiğinde doktoru bu konuda bilgilendirmek oldukça önemlidir.
Travma sonrası stres bozukluğunun psikoterapisi
Konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapi, TSSB’si olan kişilerin travma kaynaklı yaşadıkları rahatsız edici duygu, düşünce ve davranışları tanımlamasına ve değiştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir tedavi yöntemidir. Psikoterapi, sadece TSSB'si olan kişilere değil, ailelerine de destek, eğitim ve rehberlik sağlayabilir. Aile ve arkadaşlardan alınan desteğin iyileşmenin önemli bir parçası olduğu unutulmamalıdır. Tedavinin ne kadar süreceğine hastanın durumuna göre terapist karar verecektir.
Psikoterapi birebir ya da grup halinde gerçekleşebilir ve tedavide etkili olduğu düşünülen farklı psikoterapi yöntemleri kullanılabilir. Hangi yöntemin kullanılacağı, kişinin belirtileri, yaşam koşulları, ihtiyaçları, kaynakları, kişilik özellikleri ve terapistin tercihlerine bağlıdır. Bazı yöntemler doğrudan TSSB semptomlarını hedeflerken bazıları sosyal, ailevi veya işle ilgili sorunlara odaklanıp bunlarla ilgili çeşitli becerileri geliştirmeyi amaçlar.
TSSB tedavisinde uygulanan bazı psikoterapi yöntemleri
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): BDT, kişinin kendiyle ilgili olumsuz düşünce ve inançlarını fark etmesine yardımcı olur, bunları esnetmeyi ve kişi için sıkıntı yaratan davranışları değiştirmeyi hedefler. Tedavi sürecinde, kişinin olayları anlamlandırması, travma sonrası belirtileri azaltmak ve gelecekteki olası stres durumları ile başa çıkma stratejileri geliştirmek gibi konulara odaklanılır. TSSB tedavisinde BDT genellikle alıştırma terapisi ile birlikte kullanılır.
- Alıştırma terapisi: Çeşitli kaynaklarda “maruz bırakma terapisi” olarak da geçen alıştırma terapisi (exposure therapy) TSSB tedavisinde özellikle etkili bir yöntemdir. Kişinin iyi kontrol edilen ve güvenli bir ortamda travmatik olayın bütününü ya da bir parçasını yeniden yaşantılayarak veya kaygıya neden olan nesnelerle veya durumlarla yüzleşerek olaya ilişkin olumsuz ve zorlayıcı inançları hafifletmeyi, bu yolla da olumsuz duyguların yoğunluğunun azaltılmasını hedefler. Geçmişe dönüşler (flashbackler) ve kabuslar için özellikle yararlı olabilir.
- Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi (EMDR): EMDR, oldukça yeni, geleneksel olmayan bir psikoterapi türüdür. Özellikle TSSB tedavisinde etkinliği kanıtlanmış bir yöntem olan EMDR, kişinin göz hareketlerini aktive edecek hareketler, hafif vuruşlar veya belirli sesler gibi çeşitli uyaranları takip ederken travmatik olayları yeniden hatırlayıp işlemleyerek olayın travmatik etkisini azaltmaya dayanır.
Travma sonrası stres bozukluğu nasıl geçer?
Yukarıda bahsettiğimiz tedavi yöntemleri dışında iyileşmeyi destekleyebilecek diğer faktörler ve yaşam tarzı değişiklikleri:
- Güvendiğiniz ve sevdiğiniz arkadaşlarınız veya ailenizle zaman geçirin ve onlara durumunuz hakkında bilgi verin,
- Benzer deneyimleri yaşamış insanlardan oluşan destek gruplarına katılın,
- Tedavi seçenekleri ve tedavi planı hakkında terapistinize danışın ve bilgi sahibi olun,
- Stresi azaltmak için egzersiz, meditasyon, yoga gibi aktivitelerden yararlanın,
- Endişeli hissettiğinizde, yeniden odaklanmak için hızlı bir yürüyüş yapın veya sizi rahatlatabilecek bir aktiviteye başvurun,
- Yemek, egzersiz ve uyku rutinlerini aksatmayın,
- Gerçekçi hedefler belirleyin ve bunları mümkün olduğu kadar gerçekleştirin,
- Semptomlarınızın iyileşmesi konusunda sabırlı olun,
- Alkol ve uyuşturucudan uzak durun; özellikle de uyku problemlerinizi düzeltme konusunda alkolü, uyuşturucu maddeleri veya doktorunuzun reçete etmediği hiçbir ilacı bir çözüm yöntemi olarak düşünmeyin.
Travma sonrası stres bozukluğu tedavi edilmezse ne olur?
TSSB eğer ciddiye alınmazsa ya da tedavi edilmezse işiniz, ilişkileriniz, sağlığınız ve günlük aktiviteleriniz dahil olmak üzere hayatınızın pek çok alanında sorunlara neden olabilir. Ayrıca devamında depresyon, anksiyete, uyuşturucu ya da alkol kullanımı, yeme bozuklukları veya intihar eğilimi gibi sorunlar da eşlik edebilir.
Psikoloji
TSSB oldukça yaygın görülebilen bir sorun olduğu için tedavisine yönelik çok sayıda çalışma yapılmış ve yukarıda bahsedildiği gibi tedavi için pek çok etkili yöntem geliştirilmiştir. Travmatik bir olay sonrası zorlanıyorsanız destek istemekten çekinmeyin. Yaşadığınız sorunların bir çözümü yokmuş gibi gelmesinin de bir TSSB belirtisi olduğunu ve bu sorunları çözmek için size destek olabilecek profesyoneller olduğunu hatırlayın.
Kaynaklar
Klinik Psk. Ali Bıçak
Klinik Psk. Gülşah Erkal