Psikolojik travma geçiren birine yardım
Sevdiğimiz, değer verdiğimiz biri travmatik bir olayın etkileriyle mücadele ederken çoğu zaman ona destek olmak konusunda kendimizi çaresiz hissederiz. Onun kendini daha iyi hissetmesini isteriz ancak nasıl davranmamız gerektiğini bilemeyiz. Öncelikle onun acı çektiğini ve iyileşmek için zamana ihtiyacı olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Travma sonrası bazen insanlar ailelerinden ya da arkadaşlarından uzaklaşabilirler. Bunun travmatik olaydan dolayı utanmak, başkalarına yük olmak istememek ya da yaşadıklarının anlaşılmayacağını düşünmek gibi pek çok farklı sebebi olabilir. Ancak uzmanların da belirttiği gibi aile ve arkadaş desteği travmatize olmuş kişilerin iyileşmesinde en önemli faktördür. Peki ona destek olmak adına neler yapabiliriz?
Travmanın etkileri hakkında bilgi edinin
Travmatik bir olay yaşayan kişi psikolojik ve fiziksel bazı semptomlar yaşayabilir. Bu semptomlar karşısında nasıl tepki vereceğinizi bilemeyebilirsiniz. Semptomlar, etkiler ve tedavi seçenekleri hakkında bilgi sahibi olursanız, yakınınızın neler yaşadığını daha kolay anlayabilir ve ona yardım edebilirsiniz. Bunun için yakınınızın tedavisinden sorumlu olan ya da herhangi bir ruh sağlığı uzmanına danışabilirsiniz.
Onu dinleyerek destekleyin
Eğer anlatmak istiyorsa onu aktif olarak dinleyin; yani yargılamadan, eleştirmeden, baskı yapmadan, aceleye getirmeden dinleyin. Soru sormaktan çok dinlemeye odaklanın. Sadece isterse tavsiye verin, akıl vermekten veya teselli etmekten kaçının. Yaşadığı acı ve üzüntüyü kabul edin, önemsizleştirmeye çalışmayın. Eğer size yeniden açılmasını istiyorsanız ona inandığınızı ve onun için orada olduğunuzu hissetmesini sağlayın. Bazen travma yaşayan bir kişi travmatik olay hakkında tekrar tekrar konuşmaya ihtiyaç duyabilir. Bu, iyileşme sürecinin bir parçasıdır. Böyle zamanlarda ona geçmişi yeniden canlandırmayı bırakıp yoluna devam etmesini söylemekten kaçının.
Yakınınızı dinlerken neler yapmamalısınız?
- Klişe yorumlar yapmayın ya da neşeyle her şeyin yoluna gireceğini söylemeyin.
- Onu travmatize olmuş diğer insanlarla kıyaslayarak kendini daha zayıf hissetmesine neden olmayın.
- Ona ültimatom vermeyin, tehdit etmeyin ya da taleplerde bulunmayın.
- Daha kötü durumda olmadığı için şanslı olduğunu söylemeyin. Olayın iyi taraflarını görmeye çalışmayın, bir başka deyişle Pollyannacılık yapmayın.
- Kendi kişisel deneyimlerinizden veya duygularınızdan fazla bahsederek aranızdaki iletişimin kontrolünü ele almayın.
Kişisel alanlarına saygı gösterin
Travmatik bir olaydan sonra insanlar güvenlik ve kontrol duygularını kaybedebilirler. Endişeli ya da tetikte hissedebilirler ve fiziksel temastan kaçınabilirler. İzni olmadan ona sarılmaktan ya da dokunmaktan kaçının. Düşünceleriyle baş başa kalmak için zamana ihtiyacı olabilir. Konuşmak istemiyorsa ısrar etmeyin. Sadece kendini hazır hissettiğinde orada olduğunuzun güvencesini vermeniz yeterlidir.
Kendini güvende hissedebileceği bir ortam yaratın
Travma yaşayan kişi dünyayı tehlikeli ve korkutucu bir yer gibi görmeye başlayabilir. Başkalarına ve kendilerine karşı güvenleri azalabilir. Güvenlik duygusunun yeniden oluşturulması sevdiğiniz kişinin iyileşmesine yardımcı olacaktır.
Peki bunun için neler yapabilirsiniz?
- Ona sevildiğini ve desteklendiğini, daha uzun süre yanında olacağınızı hissettirin.
- Rutinler güvenlik duygusunun yeniden inşasında önemli yer tutar. Onun market alışverişi, ev işleri gibi gündelik rutinlere yavaş da olsa katılmasını sağlayın. Ancak buna hazır olmadığını belirtiyorsa baskı yapmayın.
- Ortamdaki stresi olabildiğince azaltmaya çalışın.
- Gelecek hakkında konuşun ve planlar yapın.
- Tutarlı olun ve verdiğiniz sözlerini tutun.
- Onun olumlu ve güçlü yanlarını vurgulayın, başarılarından bahsedin.
- Ona sorumluluk vererek ona güvendiğinizi gösterin ve başardığını görmesini sağlayın.
Birlikte “normal” aktiviteler yapın
Yakınınızla, yaşadığı travmatik deneyimle hiçbir ilgisi olmayan aktiviteler yapın. Yürüyüş, koşu, yüzme gibi egzersizler, keyif alabileceği hobiler, yeni arkadaşlar edinebileceği ortamlar onu yaşadığı deneyimin zorlayıcı etkilerinden bir süreliğine de olsa uzaklaştırabilir ve iyileşmesini destekleyebilir. Bu aktiviteleri yapmanın “acıyı unutmak” ya da “yaşananları affetmek” gibi bir parçası olmadığını aklınızda tutun ve gerekirse paylaşın.
Tetikleyicileri öğrenin ve yönetme planı yapın
Yakınınıza travmayı hatırlatan, olayı yeniden yaşamasına neden olan herhangi bir şey tetikleyici olabilir. Tetikleyiciler bazen çok açıktır (yüksek ses, tartışma ortamı, silah sesi gibi). Bazen de olay gerçekleştiğinde çalan bir şarkı gibi ayırt etmesi zor olabilir. Tetikleyicileri öğrenmek, anlamak ve hazırlıklı olmak için yakınınızla konuşun. Ona, bir tetikleyiciyle karşı karşıya kaldığında neler yaptığını sorun ve gelecekte neler yapabileceğinize dair konuşun. Herhangi bir tetikleyici nedeniyle kabus görme, geçmişe dönüş veya panik atak yaşadığında nasıl tepki vermeniz gerektiğine birlikte karar verin. Bir planınızın olması ihtiyaç durumunda etkili bir destek sunmanıza yardımcı olur.
Peki geçmişe dönüş ya da panik atak durumunda ne yapabilirsiniz?
- Sakin kalmaya çalışın.
- Ona geçmişe dönüş yaşadığını ve gerçek gibi görünse de olayın aslında tekrar yaşanmadığını sakince açıklayın.
- Ani hareketler yapmaktan kaçının.
- Onu yavaş ve sakin bir şekilde nefes almaya yönlendirin.
- Çevresine bakmasını ve yüksek sesle tanımlamasını isteyin. Tanımlamasını kolaylaştırmak için odada bulunan kırmızı bir nesneyi, odadaki en garip şeyi ya da duyduğu sesleri tanımlamasını istemek gibi daha somut yönergeler verebilirsiniz.
- Fiziksel temastan kaçının ya da ona dokunmadan veya sarılmadan önce sorun.
Sabırlı olun
İyileşme, zaman alan bir süreçtir ve bu süreçte bazı aksilikler, geri dönüşler yaşanabilir. Bazen zor olsa da olumlu düşünmekten, sabırlı olmaktan ve verdiğiniz desteği sürdürmekten vazgeçmeyin. İhtiyaç duyduğunuzda siz de bir psikolog ya da psikiyatristten yardım isteyin. Unutmayın, siz de bu sürecin bir parçasısınız.
Yaşadığınız karışık duyguları kabul edin
Bu süreçte sevdiğiniz kişiye karşı öfke ya da bıkkınlık gibi kabullenmek istemediğiniz duygular hissedebilirsiniz. Bu çok normal bir durumdur ve onu sevmediğiniz anlamına gelmez. Böyle zamanlarda kendinize küçük dinlenme zamanları ayırmaya çalışın.
Değişken ruh hali ve öfke patlamalarına hazırlıklı olun
Travma yaşayan kişi özellikle uyku problemleri nedeniyle ruhsal ve fiziksel olarak stres altında olabilir. Ayrıca kendisini daha güçlü hissetmek adına üzüntü, suçluluk ya da çaresizlik duygularının yerine öfkeyi koyabilir ve toleransı düşebilir ve bu bastırdığı öfke hiç beklemediğiniz bir anda patlayabilir. Yakınınızın öfkelendiğine dair ilk uyarı işaretlerini algıladığınızda aşağıdaki önerileri uygulayabilirsiniz:
- Sakin kalmaya çalışın.
- Onu fiziksel olarak kontrol etmeye çalışmayın, alan verin.
- Ona nasıl yardım edebileceğinizi sorun.
- Ortam değişikliği önerin.
- Onu sakinleştiremiyorsanız ve öfkesi daha da artıyorsa yanından uzaklaşın. Kendine ya da başkasına zarar vereceğinden endişeliyseniz polisi arayın.
Destek bulmasına yardımcı olun
Yakınınızın bu zor zamanı atlatmak için profesyonel desteğe ve tedaviye ihtiyacı olabilir, ancak bunu kabul etmekte zorlanabilir. Endişeleriniz hakkında onunla konuşun ancak bunu doğru zamanda, sakin bir ortamda yapın. Tedavinin onun kaygılarını azaltabileceğinden, daha bağımsız olmasına yardım edebileceğinden bahsedin. Olumlu bir çerçeve içerisinde konuşurken bir yandan da gerçekçi bakış açısını kaybetmeyin. İyileşme zaman alabilir ama buna değer. Bunu anlamasını sağlayın. Ona benzer travmatik deneyimleri yaşamış kişilerden oluşan destek grupları da önerebilirsiniz. Onunla konuşmak için saygı duyduğu, sözünü dinlediği birilerinden de yardım alabilirsiniz.
Kendinizi ihmal etmeyin
Travmatik bir olayın etkileriyle mücadele eden biriyle yakından ilgilenmek bazen yorucu, tüketici veya bunaltıcı olabilir. Eğer bu uzun süreçte kendi ihtiyaçlarınızı görmezden gelirseniz sizin de travma semptomları (ikincil travmatizasyon) geliştirmeniz mümkündür. Yakınınızın yanında olma ve onunla ilgilenme gücüne sahip olmak için;
- Düzenli uyku, egzersiz, iyi beslenme gibi fiziksel ihtiyaçlarınızı karşılayın, tıbbi bir sorununuz varsa tedavisini ihmal etmeyin.
- Duygularınız ve yaşadıklarınızdan bahsetmek için ailenizden, arkadaşlarınızdan veya bir psikolog ya da psikiyatristten destek alın.
- Kendi hayatınıza zaman ayırın. Sizi mutlu eden aktivitelerden vazgeçmeyin.
- Dinlenebilmek için diğer aile üyelerinden ve arkadaşlarınızdan yardım isteyin.
- Verebilecekleriniz konusunda gerçekçi olun ve sınırlar belirleyin.
Psikoloji
Kaynaklar ve referanslar
Klinik Psk. Ali Bıçak
Klinik Psk. Gülşah Erkal