Narsisizm, kişinin kendisine yönelik aşırı hayranlık duyması ve kendini aşırı beğenmişlik duygusu ile karakterize edilen bir kişilik bozukluğudur. Kişi çevresindekilerin ihtiyaçlarını görmezden gelecek kadar aşırı düzeyde kendisiyle ilgilenir. Narsistik özelliklere sahip bazı kişiler başarılı olabilirken, diğerleri ilişkiler ve kişisel gelişim konusunda sorun yaşayabilir. Bu özellikleri nedeniyle sosyal, iş ve kişisel ilişkilerinde sorunlar yaşayabilir. Bu durum kişinin hayatında önemli sıkıntılara yol açabilecek düzeyde ise kişiye narsistik kişilik bozukluğu teşhisi koyulabilir. Tedavisinde terapi, ilaç veya her ikisi birden kullanılabilir.
Adını kendi yansımasına aşık olan Yunan mitolojik figürü Narcissus'tan alan narsisizm, sağlıklı özgüvenden aşırı benmerkezciliğe kadar çok çeşitli davranış ve tutumlarda kendini gösterebilir. Narsisizmin nedenleri tam olarak anlaşılamamış olsa da genetik ve çevresel faktörlerin, çocukluk çağında maruz kalınan aşırı hoşgörü veya ihmal gibi deneyimlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Narsistik özelliklere sahip pek çok kişi, davranışlarına ilişkin iç görü eksikliği veya yardıma ihtiyaçları olmadığına dair inançları nedeniyle tedavi aramaz. Bu sebeple narsistik özelliklere sahip bir kişinin terapiye başlaması oldukça zordur.
Narsisizm nedir?
Narsisizm, kişinin benmerkezci bir şekilde hareket etmesiyle ilişkilidir. Narsist kişiler, diğer insanların duygularına ve ihtiyaçlarına karşı neredeyse hiç gerçek bir ilgi göstermezler, diğer insanları manipüle edilecek nesneler olarak görürler. Çevrelerinde bulunan kişileri belli döngüler içerisinde manipüle edebilirler ve manipüle ettikleri kişilerin tekrar cesaretlendiğini, güçlendiğini ve enerjisinin yüksek olduğunu gördüğü zamanlarda manipülasyonu arttırırlar.
Narsisizm, kişinin ilişkilerinde, iş ve eğitim hayatında sorunlara yol açabilir. Üstelik bu kişiler, hak ettikleri muameleyi göremediklerini düşündükleri için kendilerini genel olarak mutsuz ve hayal kırıklığına uğramış hissederler.
Narsistik kişilik bozukluğu nedir?
Narsistik kişilik bozukluğu narsisizmin patolojik, şiddetli halidir. Narsistik kişilik bozukluğunda iki tane patolojik kişilik özelliği mevcuttur. Bunlardan bir tanesi, büyüklük veya büyüklenmedir. Hasta, her durumda kendisini haklı görür, aşırı derecede benmerkezcidir ve herkesten iyi olduğuna inanır. Diğer patolojik kişilik özelliği ise, sürekli olarak ilgi aramayla ilişkilidir. Hasta, dikkati üzerine çekmek ve mümkün olduğunca uzun süre ön planda olmak için elinden gelen her şeyi yapar.
Narsisizm belirtileri
- Kendini aşırı beğenmişlik ve kibirli davranışlar
- Kendisini özel, üstün ve benzersiz görme eğilimi
- Kendisine aşırı hayranlık veya dikkat çekme isteği
- Empati eksikliği ve diğer insanların duygularını anlama güçlüğü
- Kendi başarısızlıklarını ya da hatalarını kabul etmek yerine başkalarını suçlama
- Diğer insanları kıskanma veya kendisine rakip olarak görme
- Başkalarının düşüncelerine, ihtiyaçlarına veya duygularına ilgisizlik
- Aşırı talepkar veya bencil davranma eğilimi
- Aşırı eleştirel veya alaycı olma eğilimi.
Psikoloji
Bu belirtiler bir kişide tam olarak bulunmayabilir ve belirtilerin derecesi kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bir kişinin narsisistik kişilik bozukluğu olduğunu teşhis etmek için, belirtilerden en az beşinin var olması gerektiği kabul edilir.
Narsist kişi nasıl anlaşılır?
Kariyeri hakkında çok fazla konuşan veya kendinden asla şüphe duymayan birini narsist olarak tanımlama eğiliminde olabilirsiniz. Ancak narsisizm, bundan çok daha karmaşık bir konudur. Narsisizm, kişinin takdir veya hayranlığa olan açlığına, ilgi odağı arzusuna veya kendi statüsünü daha yüksek algıladığı için özel muamele görme isteğine neden olur. İlginç bir şekilde narsist olan pek çok kişi bencil olduklarının farkındadır. Yüksek düzeyde narsisizmin romantik, ailevi veya profesyonel ilişkilere zarar verici etkileri olabilir.
Birinin narsist olup olmadığını kendine aşırı bir şekilde önem verip vermediğine, diğer insanlara karşı empati eksikliği olup olmadığına ve kendini benzersiz gördüğü için özel muamele hak ettiğini düşünüp düşünmediğine göre anlayabilirsiniz. Sürekli olarak bu tür davranışlar sergileyen kişinin narsist olması mümkündür.
Narsist kişilerin özellikleri
- Kendilerini diğerlerinden üstün olarak gördükleri için özel muamele hak ettiklerini düşünürler. Diğer insanların kendi isteklerine itaat etmeleri gerektiğine ve kuralların onlar için geçerli olmadığına inanırlar.
- Manipülatif davranırlar. Önce karşılarındakini memnun etmeye ve etkilemeye çalışırlar. Ancak sonradan kendi ihtiyaçlarını ön plana alır, kendilerine faydası dokunacaksa diğer insanları istismar dahi edebilirler.
- Sürekli olarak övülme ihtiyacı duyarlar. Diğerlerinin onayını hissetmek ister ve takdir edilmek için genelde başarılarıyla övünür ve bunları abartılar. Egolarını beslemek için takdir edilmeyi severler.
- Kendi davranışlarının sorumluluğunu üstlenmekte zorlanırlar.
- Kendilerini diğer insanlardan üstün gördükleri için hak ettiklerini düşündükleri muameleyi göremedikleri zaman kabalaşabilirler.
- Kendilerinden aşağı gördükleri kişilere kaba davranışlarda bulunabilirler.
Narsisizm nasıl tedavi edilir?
Narsistik kişilik bozukluğu olan bireyler durumlarını kabul etmekte ve yardım aramakta zorluk yaşayabileceklerinden, narsisizm tedavisi zorlayıcı olabilir. Ancak doğru tedavi ve destekle narsist bireylerin önemli ilerlemeler kaydetmesi ve tatmin edici bir hayat sürmesi mümkündür. Tedavide kullanılan yöntemler:
Psikoterapi
Tedavide ilk olarak genellikle psikoterapi tercih edilir. Bilişsel-davranışçı terapi (CBT), psikodinamik terapi ve grup terapisi gibi çeşitli psikoterapi yöntemleri bireyin daha gerçekçi bir benlik duygusu geliştirmesine, başkalarıyla ilişkilerini düzeltmesine ve stres ve olumsuz duygularla daha sağlıklı başa çıkma yollarını öğrenmesine yardımcı olmayı amaçlar.
İlaç tedavisi
Psikoterapiye ek olarak ilaç tedavisi depresyon veya anksiyete gibi belirli narsisizm semptomlarını tedavi etmeye yardımcı olabilir. Tedavide kullanılan antidepresanlar ve anti-anksiyete ilaçları bir psikiyatrist veya başka bir sağlık hizmeti sağlayıcısı tarafından reçete edilir. Psikoterapi ve ilaç tedavisi dışında narsist özelliklere sahip bireyler için faydalı olabilecek birkaç kendi kendine yardım stratejisi vardır. Örneğin;
Değiştirmek istediğiniz davranışların tetikleyicilerini belirleyin
Bunun için davranışlarınızın ne zaman ortaya çıktığını not alın ve tetikleyicilerinizi fark edin. Tetikleyiciler hiç umulmayan anlarda kişiyi narsistik bir örüntüye itebilir. Tetikleyiciler, kişinin geçmiş yaşantısındaki deneyimlerden, hayatında olan kişilerden veya 3. kişi olarak şahit olduğu durumlardan kökenlerini alıyor olabilir. Tetikleyicileri belirlemek, tetikleyicinin geçmiş yıllarda yaşanmış zorlu bir anıya ait olabileceğini kendimize hatırlatmak açısından kıymetlidir.
Potansiyel tetikleyicileri belirleyin
Bunları da tıpkı esas tetikleyiciler gibi gün içinde not alın. Tetikleyicileri somutlaştırmak onlarla yüzleşmeyi kolaylaştıracaktır.
Değiştirmek istediğiniz davranışları belirleyin
Bu davranışları, onları sergilemenize neden olan tetikleyicilerin yanına yazın.
İdeal tepkinizi hayal edin
Tetikleyicilere karşı verdiğiniz tepkiyi değil, ideal olarak nasıl tepki vermek istediğinizi düşünün ve bunu not edin.
İstemediğiniz davranışları engelleyin veya geciktirin
Tetiklenmenize neden olan durumlar karşısında göstereceğiniz tepkiyi engelleme veya bunu geciktirme alıştırmaları yapın. Değiştirmek istediğiniz davranışınız otomatik olarak beyninizdeki nöronlara bağlanmış durumda olduğu için çok çabuk bir şekilde gerçekleşir. Kendinizi sakinleştirmek ve tepkinizi geciktirmek için şunları deneyebilirsiniz:
- Tepki göstermeden önce içinizden 25’e kadar sayın.
- 3 kez derin ve yavaş şekilde nefes alın. Ardından 4’e kadar sayarak nefes alın, nefesinizi 4’e kadar sayarak tutun ve 4’ten 8’e sayarken nefesinizi verin.
- En son ne zaman böyle bir durum içinde olduğunuzu ve her zamanki gibi davrandığınızda neler olduğunu hatırlamaya çalışın.
Yeni bir tepki oluşturun
Tepkinizi geciktirebildiğiniz veya engelleyebildiğiniz zaman yeni bir tepki oluşturun. Bunun için öfkelenmenize neden olan bir şeyi düşünün ve ona yeni tepkinizle yanıt verdiğinizi hayal edin. Bu sahneyi gözünüzde ayrıntılı bir şekilde yapın. Tepkiniz normalleşene kadar bunu yapmaya devam edin.
Başarılarınızı ve geliştirebileceğiniz yönlerinizi gözden geçirin
Başarılarınızı ve kendinizde daha fazla odaklanmanız gereken yerleri gözden geçirmek için zaman ayırın. Bunun için her günün sonunda veya haftada bir kez uygun bulduğunuz bir zamanda alıştırma yapın. Narsistik davranışlar, çoğunlukla çocukluk döneminde öğrenilen alışkanlıklardır. Bunları hemen değiştirmek mümkün olmasa da çaba göstererek ve düzenli alıştırmalar yaparak değişim gösterebilirsiniz. Narsistik davranışları tetikleyen örüntülerin çalışılması ve düzenli alıştırmaların pratik edilmesi, terapilerde ele alınılabilecek ve üzerine çalışılabilecek temalar arasında yer almaktadır.
Kaynaklar
Klinik Psk. Ali Bıçak
Klinik Psk. Gülşah Erkal