Selenyum eksikliği nedir?
Selenyum eksikliği, sık rastlanılan bir durum olmasa da bazı sağlık sorunlarına neden olabileceği için mutlaka tedavi edilmelidir. Vücudun hastalıklara karşı direncini artırmaya yardımcı olan önemli bir mikro element olan selenyumun eksikliği diyabet, kanser, tiroid bozuklukları, kardiyovasküler ve nörodejeneratif hastalıklarla ilişkilendirilmiştir. Selenyum eksikliğinin en önemli belirtileri bağışıklık sisteminin zayıflaması ve vücut fonksiyonlarının bozulmasıdır. Diğer belirtiler, saç dökülmesi, tırnaklarda kırılma, halsizlik, kas güçsüzlüğüdür. Selenyum eksikliği, ton balığı, hindi eti, mantar, yumurta gibi selenyum içeren gıdalar tüketilerek tedavi edilebilir. Fakat ciddi bir eksiklik varsa, doktor kontrolünde takviye kullanımı gerekebilir.
Selenyum eksikliği neden olur?
Gıdalardaki selenyum miktarı yetiştirildikleri toprağın kalitesine göre değişir. Yağış, buharlaşma, pH seviyeleri gibi faktörler topraktaki selenyum konsantrasyonunu etkiler. Bu nedenle toprakları selenyum açısından fakir olan Çin ve Rusya gibi dünyanın belirli bölgelerinde selenyum eksikliği daha yaygındır. Bu bölgelerde yaşayan vejetaryen veya vegan diyeti uygulayan kişilerde risk daha da artmaktadır.
Selenyum eksikliği riskini ne artırır?
- Toprağın selenyum açısından düşük olduğu bir bölgede yaşamak
- Böbrek yetmezliği nedeniyle diyalize girmek
- HIV veya kanser hastası olmak
- Mide-bağırsak sistemindeki hastalıklar
- Crohn hastalığı gibi sindirim bozuklukları
- Graves hastalığı, tiroid nodülleri gibi tiroid hastalıkları
- Bağışıklık fonksiyonunun zayıflaması
- Hamilelik
- Alkol bağımlılığı
- Tek yönlü diyetlerle yetersiz beslenmek
Selenyum eksikliği ne tür sorunlara neden olur?
Selenyum eksikliği bazı hastalıkların oluşumunda direkt veya dolaylı olarak rol alabilir; eş zamanlı olarak E vitamini eksikliği de görülebilir. Selenyum eksikliğinde aşağıdaki hastalıkların görülme riski artabilir:
- İskelet-kas tutulumu, kas zayıflığı gibi miyodejeneratif hastalıklar
- Kalp kasları ve eklemlerle ilgili sorunlar
- Kan, karaciğer ve pankreas hastalıkları
- Kistik fibrozis
- Erkeklerde kısırlık, prostat kanseri
- Tibet, Çin, Sibirya ve Kuzey Kore'nin bazı bölgeleri gibi selenyumdan fakir coğrafyalarda Kashin-Beck hastalığı (bir tür osteoartrit)
- Kardiyovasküler, nörolojik, dejeneratif hastalıklar
- Kanser, diyabet
- Bebeklerde kretinizm (tiroid yetersizliği)
- Keshan hastalığı (kalp kası hastalığı)
- Hipotiroidizm, Hashimoto tiroiditi gibi tiroid hastalıkları
Selenyum eksikliği riskli bir durum mudur?
Araştırmalar selenyum eksikliği ile belirli kanser türleri arasında bir bağlantı olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca erken yaşlanma, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, bilişsel gerileme, bağışıklık sistemi problemleri, tiroid ve böbrek hastalıkları ile ilişkilendirilmiştir. Büyüme ve üremede de rol oynayan selenyumun eksikliği erkeklerde kısırlığa, çocuklarda gelişme bozukluğuna yol açabilir.
Selenyum eksikliği belirtileri
- Toprakta selenyum kıtlığının endemik olduğu bölgelerde romatoid artrit, parmaklarda kısalma veya büyüme bozuklukları
- Kas güçsüzlüğü
- Yorgunluk
- Zihinsel bulanıklık, uyuşukluk
- Saç kaybı
- Tırnaklarda kırılma
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması
- Bulantı, kusma
- Baş ağrısı
- Nöbetler, koma
Selenyum eksikliği nasıl anlaşılır?
Selenyum durumunun en sık kullanılan ölçütleri, plazma ve serum selenyum konsantrasyonlarıdır. Kan ve idrardaki konsantrasyonlar son selenyum alımını yansıtır. Saç veya tırnak selenyum analizleri, aylar veya yıllar boyunca daha uzun vadeli alımları izlemek için kullanılabilir. Bir veya daha fazla selenoproteinin (glutatyon peroksidaz ve selenoprotein P gibi) kandaki değerleri de selenyum durumunun fonksiyonel bir ölçüsü olarak kullanılabilir. Selenyum eksikliği dışında kanda başka bir vitamin-mineral eksikliği olup olmadığına da bakılabilir. Çünkü selenyum eksikliğinde aynı zamanda E vitamini eksikliği de görülebilir.
Selenyum eksikliği tedavisi
Selenyum eksikliği için ilk tedavi, selenyum açısından zengin gıdalarla beslenmeye çalışmaktır. İnsan vücudu selenyum gibi mikro elementleri üretemediği için gıda, su ve hava yoluyla almak zorundadır. Selenyum eksikliğinde beslenme, ihtiyaçlar doğrultusunda düzenlenmeli veya selenyum takviyeleriyle desteklenmelidir. Bununla birlikte, inorganik tuzların kullanılması, büyük ve ani eksiklik durumunda selenyumu takviye etmenin hızlı bir yoludur.
Selenyum eksikliğine ne iyi gelir?
Dengeli bir beslenme selenyum eksikliğini gidermenin en iyi yoludur. Brezilya fındığı, sakatatlar, kümes hayvanları, deniz ürünleri, baklagiller, yumurta, yağlı tohumlar, kabuklu yemişler, mantarlar, bira mayası, soğan, sarımsak, tahıllar ve tam buğday ekmeği zengin selenyum kaynaklarıdır. Bununla birlikte, sağlıklı bir tiroid için selenyum ve iyot önemli bir ilişkiye sahiptir.
Selenyum nasıl yükseltilir?
Selenyum eksikliği tanımlandığında takviye ile tedavi edilebilecek bir durumdur. Alerjik bünyelerde selenyum takviyelerinin E vitaminiyle birlikte kullanılması önerilir.
Selenyum takviyeleri nelerdir?
Piyasada farklı form ve gramajlarda çeşitli markalara ait selenyum takviyeleri mevcuttur. Ayrıca birçok multivitamin/multimineral takviyesi selenyum içerir. Selenyum takviyeleri genellikle selenometiyonin, sodyum selenat veya sodyum selenit şeklindedir. Ciddi eksiklik vakalarında, vücut tarafından daha kolay emildiği için selenometiyonin formu tercih edilmelidir.
Piyasadaki en popüler selenyum takviyeleri:
- Solgar Selenyum Takviye Edici Gıda/100 mcg-100 tablet: Günlük selenyum ihtiyacını fazlasıyla karşılayan bu gıda takviyesi, tablet şeklinde 100’lük cam şişede kullanıma sunulmaktadır. Her tablette selenometiyonin formunda 100 mcg selenyum içerir. Şeker, tuz, nişasta, tatlandırıcı, koruyucu içermeyen ürün vegan ve vejetaryenlar için de uygundur. Ayrıca içeriğinde maya, buğday, gluten, süt, soya ürünleri gibi potansiyel alerjenler bulunmaz. Yemeklerden sonra günde 1 tablet alınması önerilir.
- Orzax Ocean Selenyum Takviye Edici Gıda/200 mcg-60 tablet: Selenyum formlarından L-selenometiyonin içeren bu takviye edici gıda, günlük selenyum ihtiyacının %364'ünü karşılamaktadır. 11 yaş üzeri çocuklar ve yetişkinler için, tok karnına günde 1 tablet kullanılması önerilir.
- Venatura Selenyum/200 mcg-90 tablet: İçeriğinde L-selenometiyonin formunda selenyum kullanılan takviye edici gıdadır. Her tablette 200 mcg selenyum içeren ürün 90 tabletlik cam şişede kullanıma sunulmaktadır. Günlük selenyum ihtiyacını fazlasıyla karşılayarak cilt, saç ve tırnak sağlığını desteklemektedir. Yemekle birlikte veya yemekten sonra günde 1 tablet alınması önerilir. 11 yaş ve üzeri için uygundur.
- Voonka Selenyum/100 mcg-92 tablet: Günlük selenyum ihtiyacını fazlasıyla karşılayan bu gıda takviyesi, tablet formunda olup cam şişede kullanıma sunulmaktadır. Her tablette 100 mcg selenyum içerir. Saç, cilt ve tırnak sağlığını destekler. Yetişkinler için yemekten sonra günde 1 tablet tüketilmesi önerilir.
- Nutraxin Selenyum/100 Tablet: Selenometiyonin formunda selenyum minerali içerir. Selenyum bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur; göz, kalp, karaciğer, saç ve tırnak sağlığını destekler. Yetişkinler için günde 1-2 tabletin bol su ile tüketilmesi önerilir.
Selenyum takviyeleri nasıl kullanılır?
Selenyum, çeşitli vitamin/mineral takviyelerinin bir bileşeni olmasının yanı sıra bağımsız bir ürün olarak da mevcuttur. 14 yaş ve üzeri kişilerde önerilen günlük selenyum alım miktarı 55 microgramdır. Çoğunlukla gıdalardan alınan miktarlar birçok insan için yeterlidir ancak ciddi eksiklik durumlarında takviye kullanmak gerekebilir. Takviyeler genellikle astım ve sindirim bozuklukları gibi hastalıkların tedavisinde; iltihap, yanık, yaralanma gibi durumlarda veya kanser hastalarında kemoterapinin yan etkilerinin azaltılmasında kullanılır. Piyasada kapsül veya tablet şeklinde bulunan selenyum takviyelerinin günlük kullanım dozu genellikle 100 mcg-200 mcg arasındadır. Gereken günlük doz doktor kontrolünde belirlenmeli ve önerilen kullanım süresi aşılmamalıdır.
Selenyum takviyeleri zararlı mı?
Selenyum takviyeleri, antasitler, kemoterapi ilaçları veya niasin gibi bazı ilaç ve takviyelerle etkileşime girebilir. Kontrolsüz bir şekilde uzun süre takviye kullanmak cilt problemlerine, mide-bağırsak sorunlarına, kalp hastalıklarına, karaciğer veya böbrek hasarına yol açabilir. Bununla birlikte bazı araştırmalar, selenyum takviyelerinin belirli kanserler için radyasyon tedavisi gören hastalarda yan etkileri azaltabileceğini ve yaşam kalitesini iyileştirebileceğini düşündürmektedir. Ayrıca selenyum takviyeleri hekimin önerdiği doz ve sürede kullanıldığı takdirde bağışıklığı artırmak, tiroid sağlığını desteklemek, saç ve tırnak sağlığını iyileştirmek gibi çeşitli faydalar sağlamaktadır.
Selenyum takviyelerinin yan etkileri
Yüksek dozda selenyum takviyesi almak nefeste sarımsak benzeri koku, halsizlik, ateş, titreme, bulantı, kusma, saç ve tırnak kaybı gibi bazı yan etkilere neden olabilir.
Beslenme ve Diyet
Selenyum eksikliği saç döker mi?
Selenyum saç ve saç derisi sağlığının korunmasında önemli rol oynayan bir mineraldir. Vücutta yeterli derecede bulunduğunda saç dökülmesini ve kepek oluşumunu önlemeye yardımcı olur. Dolayısıyla selenyum eksikliğinde saç kaybı görülebilmektedir.
Kaynaklar
Diyetisyen Gözde Uçak
Uz. Dyt. Elif Karacanoğlu