Selenyum nedir?
Selenyum, vücuttaki birçok süreci destekleyen temel bir eser mineraldir. DNA yapımına, hücre hasarı ve enfeksiyonlardan korunmaya yardımcı olan selenoproteinler adı verilen enzim ve proteinlerin temel bileşenidir. Bu proteinler aynı zamanda üreme ve tiroid fonksiyonu gibi hayati süreçlerde önemli rol oynar. Vücuttaki selenyumun çoğu kas dokusunda depolanır, ancak tiroid bezi en yüksek selenyum konsantrasyonuna sahiptir. İnorganik (selenat-selenit) ve organik (selenometiyonin-selenosistein) olmak üzere iki formda bulunur; hayvan ve insan dokularında genellikle selenometiyonin formundadır. E vitaminiyle birlikte hareket edebilen veya yerine geçebilen bu mikro besin; çeşitli gıdalarda doğal olarak bulunur, bazılarına eklenir, besin takviyesi olarak mevcuttur. Ancak yiyeceklerdeki selenyum miktarı, yetiştirildiği toprak ve suyun konsantrasyonuna bağlı olarak değişmektedir.
Selenyum ne işe yarar?
Selenyum, bir antioksidan gibi çalışan hayati bir mineraldir. Endokrin, bağışıklık ve kardiyovasküler sistemlerinin işlevini destekler. Vücuttaki tiroid hormonu metabolizması, bilişsel işlev, DNA sentezi, üreme, enfeksiyondan ve oksidatif hasardan korunma gibi birçok işlem için gereklidir. Bazı çalışmalar, HIV'in AIDS'e ilerlemesini önlemeye ve kadınlarda düşük riskini azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermektedir.
Günlük selenyum ihtiyacı ne kadar?
Çoğu yetişkin için, selenyumun önerilen günlük alım miktarı 55 mikrogramdır. Bu miktar hamilelikte günde 60 mcg’a, emzirme döneminde 70 mcg’a çıkar. Bebekler için tek selenyum kaynağı anne sütü ve mama olmalıdır. Selenyum için tolere edilebilir üst alım seviyesi olan günlük 400 mikrogramı aşmamak gerekir.
Yaşa bağlı değişen önerilen günlük tüketim şöyledir:
- Doğumdan 6 aya kadar 15 mcg
- 7-12 ay ve 1-3 yaş 20 mcg
- 4-8 yaş 30 mcg
- 9-13 yaş 40 mcg
- 14 yaş üzeri 55 mcg
Selenyumun faydaları
- Bağışıklık sistemini güçlendirir: Selenyumun antioksidan aktivitesi, vücuttaki iltihaplanmayı ve oksidatif stresi azaltmaya yardımcı olur. Bu sayede vücudu kalp krizi, Alzheimer ve kanser gibi kronik hastalıklardan koruyabilir, inme riskini azaltabilir ve yaşlanma süreciyle mücadele eder. Araştırmalar HIV, grip, tüberküloz ve hepatit C'li kişilerin bağışıklık sistemlerini güçlendirmeye yardımcı olabileceğini göstermektedir.
- Kanser riskini azaltabilir: DNA onarımı, oksidatif stresi azaltma, bağışıklığı güçlendirmedeki rolü kanserin önlenmesinde rol oynayabileceğini düşündürmektedir. Halen araştırılmakla birlikte, sınırlı sayıdaki çalışma, yüksek selenyum düzeyine sahip olmanın özellikle meme, rahim ağzı, akciğer, karaciğer, kolon ve prostat kanseri gibi belirli kanser türlerine karşı koruma sağladığını; selenyum takviyelerinin radyasyon tedavisi görenlerde yan etkilerin azaltabileceğini göstermektedir.
- Kalp hastalıklarına karşı korur: Kalp hastalığının ana risk faktörlerinden oksidatif stres ve iltihaplanmayla savaşarak kalbin sağlıklı kalmasına yardımcı olabilir.
- Zihinsel gerilemeyi önler: Araştırmalar, selenyumun antioksidan aktivitesinin yaşa bağlı zihinsel gerilemeyi ve Alzheimer gibi hastalıklardan kaynaklanan bozulmayı azaltabileceğini göstermektedir.
- Tiroid sağlığını destekler: Selenyum tiroid bezinin düzgün çalışması ve tiroid hormonu üretimi için gereklidir. Araştırmalar, selenyum takviyelerinin tiroid hastalarına yardımcı olabileceğini göstermektedir.
- Astım belirtilerini hafifletebilir: Selenyum, vücuttaki iltihaplanmayı azaltma kabiliyeti nedeniyle astımlı kişilere fayda sağlayabilir.
Selenyum eksikliği neden olur?
Selenyum eksikliği dünya çapında nadirdir ve gelişmesi yıllar alır. Genellikle, toprağın selenyum açısından ciddi derecede düşük olduğu bölgelerde yaşayan kişilerde görülür. Selenyum eksikliğine neden olan diğer yaygın risk faktörleri şunlardır:
- Karaciğer, safra kesesi, bağırsak, pankreas veya böbrekle ilgili sorunlar
- Gıdaların sindirimiyle ilgili problemler
- Aşırı alkol tüketmek
- HIV/AIDS veya Crohn hastalığına sahip olmak
Selenyum hangi hastalıklara iyi gelir?
Serum selenyum konsantrasyonları yaşla birlikte azalır. Çalışmalar, kandaki selenyum düzeyi ile bazı hastalıklar arasında ilişki olduğunu göstermektedir. Selenyumun antioksidan aktivitesindeki azalma nedeniyle, beyin işlevinde yaşa bağlı düşüşler olabilir. Günlük selenyum ihtiyacını gıdalardan karşılamak, yeterli gelmediği durumlarda takviye kullanmak bazı hastalıklardan koruduğu gibi saç ve tırnak sağlığında, yanık ve yaraların iyileşmesinde yarar sağlar.
Selenyum eksikliği hangi hastalıkların riskini arttırabilir
- Kolorektal, prostat, akciğer, mesane, deri, yemek borusu ve mide kanseri
- Erkeklerde kısırlık
- Bebeklerde kretinizm
- Kardiyovasküler hastalıklar
- Alzheimer
- Tiroid bezi iltihabı, guatr, hipotiroid, hipertiroid, Hashimoto tiroidi
Selenyum fazlalığı
Selenyum toksisitesi nadir olmakla birlikte, önerilen günlük 55 mcg ile 400 mcg'lik sınırlar arasında kalmak önemlidir. Toksik etki, genellikle yanlış formüle edilmiş selenyum takviyelerinin aşırı kullanımından kaynaklanmaktadır. Selenyum içeren gıdaların toksisiteye neden olması beklenmez. Bununla birlikte Brezilya fındığı, düşük selenyumlu toprakta yetiştirildiğinde bile yüksek selenyum içerdiği için günlük olarak çok fazla yenildiğinde toksik seviyeye ulaşabilir. Baş dönmesi, yüzde kızarma, titreme, kas ağrısı gibi belirtiler görülebilir.
Ne tür sorunlar yaratır?
Akut veya kronik olabilen selenyum toksisitesi, şiddetli vakalarda ciddi gastrointestinal ve nörolojik semptomlara, kalp krizine, solunum sıkıntısına, böbrek ve kalp yetmezliğine hatta nadir durumlarda ölüme yol açabilir. Selenyum takviyelerinin aşırı dozu aşağıdakiler gibi yan etkilere neden olabilir:
- Nefeste sarımsak benzeri koku
- Ağızda metalik tat
- Tırnaklarda kırılma
- Dişlerde lekelenme veya çürüme
- Mide bulantısı, kusma, ishal
- Yorgunluk, sinirlilik
- Cilt lezyonları ve döküntüleri
- Saç ve tırnak kaybı
- Sinir sistemi anormallikleri
Selenyum içeren gıdalar
Bitki bazlı gıdalardaki selenyum miktarı, yetiştirildikleri toprağın selenyum içeriğine göre değişir. Hayvanların yediği bitkilerin selenyum içeriği de hayvansal ürünlerdeki selenyum miktarlarını etkiler. Dolayısıyla bu minerali içeren çeşitli yiyecekleri tüketmek önemlidir. Bebekler için tek selenyum kaynağı anne sütü olmalıdır.
Selenyum açısından zengin besinler şunlardır:
- Brezilya fındığı
- Süt, yoğurt gibi süt ürünleri
- Yumurtalar
- Fasulye, bezelye, mercimek
- Fındık ve tohumlar
- Ay çekirdeği
- Soya ürünleri
- Kırmızı et
- Hindi, tavuk gibi kümes hayvanları
- Ton balığı, sarı yüzgeçli orkinos, pisi balığı, sardalya gibi balıklar
- İstiridye gibi kabuklu deniz ürünleri
- Mantarlar, soğan, sarımsak
- Makarnalar, hazır kahvaltılık gevrekler, tam buğday ekmekleri, tam tahıllı hububatlar gibi selenyum ve diğer minerallerle zenginleştirilmiş gıdalar
Selenyum uyku yapar mı?
Tiroit bezi vücudun uyku, kilo, ruh hali, enerji gibi günlük birçok önemli fonksiyonunu kontrol eder. Selenyum eksikliğinde tiroid beziyle ilgili sorunlar ortaya çıkabilir ve bu durum da uyku bozukluklarıyla sonuçlanabilir. Bu nedenle sağlıklı bir uyku için selenyum önemlidir.
Selenyum zararları ve yan etkileri
- Bazı ilaçlar vücuttaki selenyum seviyeleri üzerinde olumsuz etki yapabilir. Örneğin, belirli kanser türlerinin tedavisinde kullanılan sisplatin, saç ve kandaki selenyum seviyelerini azaltabilir.
- Uzun süre yüksek dozda selenyum takviyesi kullanmak; ciddi bağırsak ve sinir sistemi problemlerine, kalp krizine, solunum sıkıntısına, böbrek ve kalp yetmezliğine, nadiren ölüme yol açabilir.
- Aşırı selenyum tüketimi diş problemleri, cilt döküntüleri, saç ve tırnak kaybı gibi sorunlara yol açabilir.
- Hamilelikte ve emzirme döneminde takviye kullanımı istenmeyen yan etkilere neden olabilir, bu nedenle doktor tavsiyesi olmadan kullanılmamalıdır.
Beslenme ve Diyet
Kaynaklar
Diyetisyen Gözde Uçak
Uz. Dyt. Elif Karacanoğlu