Kortizon nedir?
Kortizon, kortikosteroid ilaç grubuna ait, vücuttaki iltihabı azaltmaya yardımcı olan bir ilaç türüdür. Kortikostreoidler, böbrek üstü bezlerinden salgılanan stres hormonu olarak da bilinen kortizol hormonunun sentetik olarak üretilmiş formudurlar. Kortizol, vücutta kan basıncını, bağışıklık fonksiyonunu ve anti-inflamatuar süreçleri kontrol eden önemli bir hormondur. Yeterli üretilmediğinde pek çok sağlık sorunu ortaya çıkar ve dışarıdan takviyeyle dengelenmesi gerekir.
Kortizon ne işe yarar?
Kortizon, vücutta belirli kimyasalların üretimini bloke ederek iltihabı azaltır. Daha yüksek dozlarda kullanıldığında aşırı aktif bağışıklık sistemi tepkilerini baskılayarak otoimmün hastalıkların tedavisine yardımcı olur. Otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi düzgün çalışmaz ve vücudun kendi organlarına, kemiklerine veya dokularına saldırır. Kortizon bağışıklık sistemini baskılayarak olabilecek hasarları engeller. Çok hızlı etki ettiği için alerjik reaksiyonlar gibi şiddetli semptomların hızlı tedavisinde de etkilidir. Ayrıca Addison hastalığı’nda olduğu gibi vücudun yeterli kortizol üretemediği durumlarda takviye olarak kullanılır. Tüm bu özellikleriyle kortizon tıbbın hemen hemen her alanında kullanılan bir ilaçtır.
Kortizon hangi durumlarda kullanılır?
- Sedef hastalığı, kurdeşen ve egzama gibi cilt sorunları
- Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları
- Astım ve alerjik hastalıklar
- Lupus
- Gut hastalığı
- KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı)
- Multiple Skleroz (MS)
- Romatizmal eklem iltihabı (çoğunlukla enjeksiyon formu kullanılır)
- Lösemi ve lenfoma gibi bağışıklık sistemi ile ilgili kanserler
- Organ nakli (vücudun bağışıklık tepkisini engelleyerek nakledilen organın reddedilmemesini sağlar)
- Addison hastalığı (adrenal bezlerin yeterli kortizol hormonu üretmesini engelleyen bir otoimmün bozukluk).
Kortizon formları ve çeşitleri
Kortizon hastalığın durumuna ve hastanın ihtiyacına göre aşağıdaki formlarda reçete edilir:
- Kremler: Daha çok sedef, egzama gibi cilt sorunlarının tedavisinde, cildin etkilenen bölgelerine uygulanarak kullanılır. Losyon, krem, jel ya da merhem formlarında olabilir.
- Tabletler ve kapsüller: Hastanın durumuna göre dox ayarı yapılsa da genellikle mümkün olan en düşük dozda tercih edilir.
- Kortizon iğneleri: Genellikle romatizmal hastalıklarda, doğrudan etkilenen ekleme enjekte edilerek kullanılır.
- İnhaler: Astım ya da alerjik hastalıklarda akciğerlerdeki veya sinüslerdeki iltihabı kontrol altına almaya yardımcı olur.
- Göz ve kulak damlaları
- Burun veya ağız spreyleri
Kortizon iğnesi
Kortizon iğneleri, sırt ağrısı, gut, kireçlenme, romatizmal eklem iltihabı, bursit, tendinit gibi enflamatuar sorunlar nedeniyle eklemlerde, kaslarda veya bağ dokularında oluşan ağrı ve iltihaplanmayı hafifletmeye yardımcı olan enjeksiyonlardır. Kortizon iğneleri genellikle birkaç gün içinde, hatta bazen birkaç saat içinde etki gösterebilir ve hastanın tedaviye verdiği cevap, alınan doz ve vücudun tedavi edilen kısmına göre değişse de ağrı kesici etkisi birkaç ay sürer. Kortizon iğnelerinin en yaygın görülen yan etkileri; enjeksiyon bölgesinde ağrı, morarma, ciltte incelme, geçici olarak kan şekerinin ve tansiyonun yükselmesi ve iştah artışıdır.
Kortizon nasıl kullanılır?
- Kortizonlu ilaçları mutlaka doktorunuzun önerdiği dozda ve sürede kullanın. Doz değişikliği yapmayın.
- Almanız gereken doz ve kullanmanız gereken süre tıbbi durumunuza göre değişebilir.
- Kortizon tablet veya kapsül: Tabletleri mide rahatsızlıklarını önlemek için yiyeceklerle birlikte ve bir bardak suyla alın. Tablet ve kapsülleri ezmeyin veya çiğnemeyin. Alkol kullanmayın.
- Kortizonlu kremler ve diğer topikal ilaçlar: Kortizon içeren topikal ilaçlar genellikle 1-2 hafta boyunca günde 1-2 sefer uygulanır. Ancak bu süre ve uygulama dozu hastanın tıbbi durumuna göre değişebilir. İlaç sadece cildin etkilenen kısmına ince bir tabaka halinde uygulanmalıdır.
- Kortizon iğneleri: Enjeksiyonu uzman bir sağlık görevlisi yapmalıdır. Uygulama öncesi enjeksiyon yapılacak bölge lokal anesteziyle uyuşturulur. İlacın ağrı kesici etkisi birkaç ay devam eder. Etki geçtikten sonra yeniden enjeksiyon gerekebilir.
Kortizon içeren ilaçlar
Eczanelerde bulabileceğiniz kortikosteroid içeren ilaçlardan bazıları; Advantan (pomad, krem, losyon), Alocort (losyon), Astonin-H, Celestone Chronodose (ampül), Corlto (tablet), Cortipol (ampül), Dekort (tablet, ampül), Deksamet (ampül, şurup), Deltacortril (tablet), Depo-Medrol (ampül), Dexoject (ampül), Ectopix (pomad, losyon, krem, çözelti), Onadron, Prednol (tablet, ampül).
Kortizon neden kilo aldırır?
Kilo almak kortizon haplarının yaygın görülen yan etkilerinden biridir. Kortikosteroid ilaçlar vücudun elektrolit ve su dengesini değiştirir. Ayrıca yağlar, amino asitler, protein, karbonhidratlar ve glikoz vücutta daha farklı şekilde kullanılır ve depolanır. Bu da iştah artışına, vücutta sıvı birikmesine (ödem) ve vücudun farklı yerlerinde yağ depolanmasına neden olur. Karın, yüz ve boyunda yağ artışı görülebilir. Hastanın kilo alma oranı ilacın dozuna ve kullanılan süreye göre değişecektir. Tedavi kesildikten ve vücut eski çalışma şeklini kazandıktan sonra hasta yavaş yavaş kilo vermeye başlar. Bu süreç 6-8 ay sürebilir.
Eğer kortizon haplarından kaynaklı çok kilo aldığınızı düşünüyorsanız öncelikle farklı tedavi seçenekleri ya da doz ayarı için doktorunuzla konuşun. Tıbbi durumunuza göre kortizonun farklı bir formunu önerebilir. Ayrıca kilo almanızı engellemek için, taze meyve sebze, lifli besinler ve bolca protein tüketin, bol su için ve hareketli kalmaya çalışın. Doğru beslenmek için bir diyetisyenden de yardım alabilirsiniz.
Kortizon yan etkileri ve zararları
Yaygın görülen yan etkiler
Kortizonun yan etkilerinin çoğu uzun süreli oral ve enjeksiyon kullanım için geçerlidir:
- Tansiyonda yükselme
- Kas ağrısı veya zayıflığı
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Mide ağrısı veya şişkinlik
- Deride incelme, morarma veya renk değişikliği
- Uyku sorunları (uykusuzluk),
- Ruh hali değişiklikleri
- Terlemede artış
- Glokom (yüksek göz tansiyonu)
- Enfeksiyonlara yatkınlık
- Yüz, göğüs ve karın çevresinde yağ birikmesi
- Kemiklerde incelme (osteoporoz) (özellikle omurgada kemik kırıklarına yol açabilir)
- Ödem (sıvı tutulması)
- Diyabet (şeker hastalığı)
- Öksürük, konuşma güçlüğü ve ağızda pamukçuk (inhaler kullanımda görülür)
- Akne, yaraların iyileşmesinde gecikme, deri çatlağı, ağız çevresinde döküntü (topikal kullanımda görülür)
Sık sorulan sorular
Kortizonun yan etkileri ne zaman geçer?
Kortizon kullanmaya başladığınızda görülen yan etkilerin bazıları vücut ilaca alıştıktan sonra kaybolabilir. Eğer ilacı uzun süreli ya da yüksek dozda kullandıysanız ilacı bıraktıktan sonra vücudunuzun uyum sağlayabilmesi için 1 yıl kadar bir süreye ihtiyacınız olabilir.
Kortizon nasıl azaltılır?
Bir yıldan uzun süreli kortizon kullandıysanız ilacı kademeli olarak azaltarak bırakmak hem şiddetli yorgunluk, vücut ve eklem ağrısı, ateş, baş dönmesi, baş ağrısı, mide bulantısı, ruh hali değişiklikleri gibi yoksunluk belirtilerini hem de enflamasyonun tekrarını önlemek için gereklidir.
Kortizon vücuttan ne kadar sürede atılır?
Kortizonun vücuttan atılması, tedavi edilen hastalığa, kullanım dozuna ve süresine göre değişkenlik gösterebilir. Uzun süreli ya da yüksek doz kortizon tedavisi kesildikten sonra ilacın vücuttan tamamen atılması ve bağışıklık sisteminin toparlanması 6-12 ay sürebilir.
Eczacı Ayşegül Özlü