C vitamini eksikliği neden olur?

C vitamini eksikliğinin en temel nedeni C vitamini içeren besinlerden az tüketmektir. Bu besinler arasında limon, kivi, lahana, greyfurt ve kuşburnu gibi meyveler, yeşil sebzeler bulunur. Bazı durumlarda, C vitamini alındıktan sonra vücut tarafından emilmesi sıkıntılı olabilir. Örneğin, bazı mide ve barsak rahatsızlıkları, malabsorbsiyon nedeniyle C vitamini eksikliğine neden olabilir. C vitamini eksikliği, genellikle diyet düzenlemesi ve C vitamini alımını arttırılarak önlenebilir. 

C vitamini eksikliğine neden olan sorunlar?

  • Gebelik veya emzirme
  • Depresyon, anoreksiya nervoza veya bulimia nervoza gibi beslenmeyi olumsuz etkileyebilecek psikiyatrik durumlar
  • Yüksek ateş veya iltihaba neden olan bozukluklar
  • Ülseratif Kolit, Crohn Hastalığı gibi besinleri sindirme ve emmeyi olumsuz etkileyen sağlık sorunları
  • Zayıf sindirim sistemi, alerji gibi bazı sağlık sorunları nedeniyle uygulanan kısıtlayıcı diyetler
  • Uzun süreli iştahsızlık
  • Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı çalışması)
  • Kronik ishal
  • Ameliyat
  • Yaşlılık
  • Sigara kullanmak (C vitamini ihtiyacını %30 arttırır)
  • Uyuşturucu kullanımı ya da alkolizm

C vitamini suda çözünen bir vitamindir. Bu nedenle sebzeleri ya da meyveleri kaynatarak pişirmek içerdikleri vitamin miktarını azaltacaktır. Besin değerlerinin korunması için sebze ve meyveleri taze tüketmeyi ya da sebzeleri hafif buharda pişirmeyi tercih edin.

C vitamini faydaları nelerdir? Hangi besinlerde bulunur?

Günde ne kadar C vitamini alınmalı?

  • Yetişkinler: Kadınlar için önerilen 75 mg, erkekler içinse 90 mg
  • Hamile kadınlar: 85 mg
  • Emziren kadınlar: 120 mg
  • 14-18 yaş: 65–75 mg
  • 9-13 yaş: 45 mg
  • 4-8 yaş: 25 mg
  • 1-3 yaş: 15 mg

Orta büyüklükte bir portakal yaklaşık 84 mg C vitamini içerir.

C vitamini eksikliği belirtileri

  • Halsizlik,
  • Kötü ruh hali, sinirlilik
  • Eklem ve kas ağrıları,
  • Osteoporoz (kemik erimesi) riskinde artış
  • Ciltte kolay morarma,
  • Diş eti kanaması,
  • Yaraların yavaş iyileşmesi,
  • Kilo kaybı.

C vitamini eksikliği başlangıçta yukaridaki hafif belirtilere neden olur. Ancak eksiklik birkaç ay boyunca tedavi edilmezse belirtiler şiddetlenir ve skorbüt ya da iskorbüt denilen hastalığa dönüşebilir.

Skorbüt (iskorbüt) nedir?

Skorbüt şiddetli C vitamini eksikliğinden kaynaklanan bir hastalıktır. Tedavi edilmediği takdirde kansızlık, diş eti kanaması, diş kaybı, deri altı kanamaları gibi ciddi belirtilere, hatta beyin kanaması veya kalp çevresinde kanama gibi ölümcül durumlara yol açabilir. Belirtiler birkaç ay süren C vitamini eksikliği sonucu ortaya çıkar. Anne sütü alan ya da C vitamini takviyeli mamayla beslenen bebeklerde nadir görülür. Daha çok alkol sorunu olan ya da yaşlılık nedeniyle yeterli beslenemeyen kişilerde rastlanır.

Skorbüt belirtileri

  • Demir emiliminin azalması ve artan kanama ile birlikte görülen demir eksikliği anemisi (kansızlık)
  • Keratoz pilaris (gözeneklerde keratin proteini birikmesi nedeniyle cildin pullu, pürüzlü bir hal alması)
  • Tirbuşon gibi kıvrılan kuru, kırılgan kıllar
  • Saç köklerinde parlak kırmızı lekeler
  • Diplerinde kırmızı lekeler olan kaşık şeklinde tırnaklar
  • Kuru ve kolay hasar gören cilt
  • Yaraların yavaş iyileşmesi ya da iyileşmemesi
  • Bağışıklık sisteminin zayıflaması, enfeksiyona açık hale gelme
  • Mor ve süngerimsi görünen şişmiş, kanayan diş etleri.
  • Diş kaybı
  • Bacaklarda ödem

Yetersiz beslenen bebeklerde ve çocuklarda görülebilen iskorbüt belirtileri:

  • Sinirlilik
  • İştahsızlık
  • Aşırı halsizlik
  • Zayıf, kolay kırılan kemikler
  • Hareketle birlikte oluşan ağrı
  • Anemi (kansızlık)
  • Kilo alamama

Amino asit nedir? Ne işe yarar? Faydaları ve türleri

C vitamini eksikliği nasıl anlaşılır?

C vitamini eksikliği teşhisinde doktor öncelikle hastaya tıbbi geçmişi ve beslenme düzeni hakkında sorular sorar. Cilt değişimlerini, eklem ağrılarını ya da diş eti sorunlarını incelediği fizik muayenenin ardından kandaki C vitamini seviyesini kontrol etmek için kan testi ister. (İskorbüt hastalarının kanda C vitamini seviyeleri genellikle litre başına 11 mikromolden (µmol/L) daha azdır). Çocuklarda kemik gelişiminde bozulma olup olmadığını görmek için röntgen gerekebilir.

C vitamini eksikliği hastalıkları

Basit C vitamini eksikliği eğer kısa sürede tedavi edilirse ciddi bir komplikasyona ya da hastalığa neden olmaz. Ancak uzun süreli eksiklik sonucu oluşan iskorbüt hastalığı aşağıdaki ciddi komplikasyonlara neden olabilir:

  • Şiddetli sarılık
  • Nöropati (sinir hasarı sonucu tüm vücutta uyuşma ve ağrı)
  • Tüm vücutta görülen ödem
  • Hemoliz (kırmızı kan hücrelerinin parçalanıp yok olduğu bir tür anemi-hemolitik anemi)
  • Ateş
  • Diş kaybı
  • İç kanama
  • Nöbetler
  • Organ yetmezliği

Ayrıca hamile kadınlarda oluşan şiddetli C vitamini eksikliği bebeğin beyin gelişimini olumsuz etkileyebilir.

Metabolik sendromu olanlar nasıl beslenmeli? Diyeti nasıl yapılır?

C vitamini eksikliği nasıl giderilir?

C vitamini eksikliğinin ve skorbütün tedavisi son derece kolaydır. Öncelikle hastanın günlük önerilen C vitamini miktarının 1,5-2 katını tüketebileceği taze sebze ve meyveden oluşan bir beslenme programı hazırlanır. Ayrıca C vitamini takviyeleri de (askorbik asit) hızlıca iyileşmeye yardımcı olacaktır. Skorbüt hastası çocuklar günde 300 mg’a kadar, yetişkinler ise 500-1000 mg arasında takviye kullanabilirler. Ancak yine de takviye dozunuzu ve ne kadar süre kullanmanız gerektiğini mutlaka doktorunuza danışın. Genellikle tedaviden sonraki 48 saat içinde ağrı, yorgunluk ve iştahsızlığın azalmasıyla hasta kendini daha iyi hisseder. İki hafta içinde şiddetli belirtiler çoğunlukla ortadan kalkar. Ancak tam olarak iyileşme 2-3 ay sürebilir. Diş deformasyonu veya diş kaybı gibi hasarlar maalesef kalıcı olabilir.

C vitamini eksik olan ne yemeli?

C vitamini eksikliğinde beslenmemizde mutlaka bulunması gereken besinler:

  • Kuşburnu
  • Kivi
  • Portakal
  • Greyfurt
  • Karnabahar
  • Brokoli
  • Brüksel lahanası
  • Domates
  • Havuç
  • Patates
  • Meyve suları
  • Meyve ve sebze smoothie'leri

Dikkat etmeniz gereken nokta, meyve ve sebzelerin C vitamini içeriğinin pişirme sırasında azalabileceğidir. Bu nedenle, bu besinleri az pişirilmiş veya haşlama yöntemiyle tüketmeniz C vitamini içeriğinin daha yüksek kalmasını sağlayacaktır.

Sık sorulan sorular

C vitamini testi nasıl yapılır?

C Vitamini (Aktif) Testi hastanın kolundan kan örneği alınarak yapılır. Önceden herhangi bir hazırlık yapılmasına gerek yoktur. Ancak yine de doktor hastaya kullandığı bir ilaç ya da alerjik bir durumu olup olmadığını sorar. Alınan kan örneği araştırma için laboratuvara gönderilir ve değişken olmakla birlikte yaklaşık 3-4 gün içinde sonuç belli olur.

C vitamini en hızlı nasıl alınır?

C vitamini içeren besinler tüketmek çoğu zaman yeterli olsa da, iskorbüt gibi şiddetli C vitamini eksikliğinde, hızlı tedavi için doktor önerisiyle takviye kullanılmalıdır.

Diyetisyen Gözde Uçak

Beslenme ve Diyet

1 günlük C vitamini ihtiyacı nasıl karşılanır?

En iyi C vitamini kaynakları taze sebze ve meyvelerdir. Yarım bardak çiğ kırmızı biber, bir bardak portakal suyu, yarım bardak kivi ya da pişmiş brokoli sizin günlük ihtiyacınız olan C vitaminini karşılamanız için yeterlidir. 

Kaynaklar

  1. Vitamin C deficiency
  2. Causes of scurvy
  3. What is scurvy?