Analjezik nedir, ne için kullanılır?
Analjezikler, ağrı kesici ilaçlardır. Baş ağrısından, yaralanma ağrılarına, romatizmal ağrılara kadar her tür ağrının tedavisinde etkilidirler. Ancak ağrıya neden olan durumu tedavi etmezler. Güçlü analjezikler (ağrı kesiciler) bağımlılık riski taşıdığı için sadece reçeteyle kullanılabilir. Bazı analjezikler ise reçetesiz satın alınabilir, ancak mutlaka doktora danışarak kullanılması gerekir.
Analjezik ilaçlar nasıl etki eder?
Analjezik ilaçların etki mekanizması türlerine göre değişebilir. Örneğin nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAİİ'ler) sinir uçlarını hassaslaştıran ve iltihaplanma sırasında ağrıyı artıran maddeler olan prostaglandinleri bloke ederek çalışır. Opioidler ise sinir sistemi tarafından gönderilen ağrı sinyallerini ve beynin bu ağrı sinyallerine verdiği tepkiyi azaltır.
Analjezik ilaç grupları
Analjezikler etki mekanizmalarına göre şu şekilde sınıflandırılır:
Parasetamol (asetaminofen)
Ağrı kesici ve ateş düşürücüdür. Genellikle hafif ve orta şiddette ağrı için kullanılsa da ameliyat sonrası ya da kanser nedeniyle oluşan şiddetli ağrılarda da daha güçlü ağrı kesicilerle birlikte kullanılabilir.
Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAİİ)
Ağrı kesici, ateş düşürücü ve iltihap giderici ilaçlardır. Baş ağrısı, kas ve eklem ağrıları, romatizmal ağrılar ve adet ağrısında etkilidirler. Semptomları hızlı iyileştirirler ve enflamasyonu da azaltan kortikosteroidlerden daha az yan etkiye sahiptirler. Ancak ilaç etkileşimleri ve olası yan etkileri nedeniyle mutlaka doktor kontrolünde kullanılmaları gerekir. Aspirin, ibuprofen ve naproksen en sık kullanılan NSAİİ’lerdir. Ayrıca NSAİİ’lerden türetilen COX-2 inhibitörleri de (etorikoksib, rofekoksib, selekoksib vb.) bu gruba dahil edilebilir.
Opioidler (Narkotik analjezikler)
Narkotik olarak da adlandırılan bu ağrı kesiciler NSAİİ’lere göre çok daha güçlüdürler ve yanlış kullanımda bağımlılık yapma riskleri vardır. Çok etkili olmalarına rağmen bulantı, kusma, kaşıntı, kabızlık gibi bazı yan etkileri olabilir. Uzun süreli kullanımda vücut ilaca alışabilir ve bu da ilacın etkisinin azalmasına neden olur. Opioid ağrı kesicilerin doğru kullanımı son derece önemlidir. Başlıca opioidler arasında morfin, kodein, fentanil, hidrokodon ve meperidin sayılabilir.
Analjezik ilaç isimleri
Aşağıda içerdiği etkin maddeler göre bazı analjezik ilaçların ticari isimlerini bulabilirsiniz:
- Asetilsalisilik asit (Aspirin, Ecopirin, Coraspin)
- Parasetamol (Calpol, Parol, Paranox)
- İbuprofen (Brufen, Dolven, İbufen, Nurofen)
- Naproksen (Aleve, Apranax, Aprol)
- Diklofenak (Dicloflam, Cataflam)
- Flurbibrofen (Majezik, Fiera)
- Morfin (Morfia, Morphine)
- Kodein (Codefen, Fenokodin)
- Fentanil (Abstral, Durogesic)
- Petidin (Aldine, Petholan)
Bu liste eczanelerde bulunan analjeziklerin sadece çok küçük bir kısmıdır. Size uygun ilaç için mutlaka doktorunuza danışın.
Analjezik ilaç türleri ve formları
Analjezikler eczanelerde; kapsül, tablet, damla, şurup gibi ağızdan alınan, jel, krem, merhem gibi topikal uygulanan, damara ya da kasa enjekte edilen intravenöz formda ve fitil formunda bulunabilir. Her formun ve ilacın kullanım şekli farklıdır. Doktorunuza danışmadan hiçbir analjezik ilacı kullanmayın.
Analjezik göz damlası
Analjezik göz damlaları, göz ameliyatı, göz yaralanması veya enfeksiyon nedeniyle oluşan göz ağrısının tedavisinde kullanılırlar. Hastanın ihtiyacına göre doktor NSAİİ grubundan, kortizon içeren ya da lokal anestetik bir damla reçete edebilir. Genellikle reçeteyle satılırlar çünkü yanlış ilaç ya da yanlış kullanım ciddi göz sorunlarına neden olabilir. Acufix, Alcaine, Clodifen, Efemoline piyasadaki analjezik göz damlalarının bazılarıdır.
Analjezik kulak damlası
Analjezik (ağrı kesici) kulak damlaları; orta kulak, dış kulak ya da kulak zarı iltihabı gibi hastalıkların neden olduğu kulak ağrısının tedavisinde kullanılır. Otipax, Passear eczanelerde bulabileceğiniz ağrı kesici kulak damlalarından bazılarıdır.
Analjezik sprey
Analjezik spreyler doğrudan cilde uygulanan (topikal) ve özellikle eklem ve kas-iskelet ağrılarında (kas, kemik, bağ, tendon veya sinir ağrıları) hızlıca rahatlama sağlayan ilaçlardır. Hem lokal hem de kronik ağrıyı yönetmek için kullanılabilirler. İlacın etkisinin daha uzun sürmesi için uyguladığınız bölgeyi bir süre yıkamayın.
Analjezik nefropatisi
Analjezik nefropatisi, uzun süreli analjezik (ağrı kesici) ilaç kullanımı sonucu oluşan kronik böbrek sorunlarıdır. Halsizlik, uyuşukluk, idrarda kan, sık ve acil idrara çıkma, böbrek ağrısı, idrar çıkışında azalma, kol ve bacaklarda hissizlik veya uyuşma, mide bulantısı, kusma, ödem gibi belirtilerle kendini gösterir. Böbrek hasarı rutin kan testleri ile tespit edilebilir. Tedavide amaç böbrekte daha fazla hasar oluşmasını önlemek ve varolan böbrek yetmezliğini tedavi etmektir. Kullanılan ağrı kesiciler bırakılır, ilaç tedavisi uygulanabilir. Ayrıca beslenme değişiklikleri ve kronik ağrı kontrolüne yönelik danışmanlık da tedaviyi destekler.
Analjezik yan etkileri
Antiinflamatuar analjezikler genellikle güvenlidir. Ancak yine de bazı hastalarda aşağıdaki gibi yan etkilere neden olabilir:
Hafif yan etkiler
- Reflü
- Hazımsızlık
- Mide bulantısı, kusma
- Kabızlık veya ishal
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Uyku hali
Daha ciddi yan etkiler
- Işığa karşı hassasiyet
- Deri döküntüsü
- Göğüs ağrısı
- Mide ülseri
- Karaciğer hasarı
- Nefes darlığı
Opioid analjezikler yukarıda saydığımız yan etkilere ek olarak başka olumsuz etkilere de neden olabilirler. Mesela:
- Konsantrasyon bozukluğu
- Kaşıntı
- Enfeksiyon yatkınlığı
- İdrara çıkma veya dışkılama ile ilgili sorunlar
- Cinsel isteksizlik
- İktidarsızlık
- Üreme sorunları
- Nefes alma zorluğu
Opioid ilaçlar, yanlış veya uzun süreli kullanımda fiziksel bağımlılığa neden olabilirler. Madde bağımlılığı bozukluğu olarak adlandırılan bu durum aşağıdaki belirtilere neden olabilir:
- İlacı gerekli olandan fazla dozda almak,
- Kullanmayı bırakmaya çalışmak ama başaramamak,
- İşte, okulda ya da evde önemli sorumluluklarda başarısız olmak,
- Önemli sosyal aktivitelerden vazgeçmek,
Analjezik (ağrı kesici) ilaçları mutlaka doktorunuzun talimatlarına göre kullanmalısınız. Herhangi bir sorun ya da yan etki yaşarsanız doktorunuza danışın. Analjezik ilaçlar alkolle etkileşime girebileceği için alkol kullanmayın.
Sık sorulan sorular
Antipiretik analjezik nedir?
Antipiretik ateş düşürücü anlamına gelir. Eğer ilaç hem ağrı kesici hem ateş düşürücüyse Analjezik antipiretik ilaç olarak adlandırılır. Aslında tüm steroid olmayan antienflamatuar (NSAİ) ilaçlar bu gruptadır.
Antienflamatuar analjezik nedir?
Antienflamatuar ilaçlar vücuttaki iltihabı gideren ilaçlardır. Tüm steroid olmayan antienflamatuar (NSAİ) ilaçlar hem ağrı kesici (analjezik) hem de iltihap giderici özelliktedir.
Referanslar ve Kaynaklar
Eczacı Ayşegül Özlü